uittreksel van de persbericht van de FSMA van 23 mei 2017 https://www.fsma.be/nl/news/onderzoek-naar-schuldsaldoverzekeringen-bij-consumentenkrediet

Uit een analyse van het aantal schadegevallen in de periode 2011-2015 blijkt dat verzekeraars slechts in 0,24 procent van de bestaande contracten een schadevergoeding uitkeerden.

In de betrokken periode ontvingen de ondernemingen die het voorwerp uitmaken van het onderzoek jaarlijks gemiddeld ongeveer 65miljoen euro premies. Slechts 12procent daarvan diende voor uitkering van schadevergoedingen. Bij één verzekeraar bedroeg dit slechts 1,16procent; bij andere verzekeraars benaderde dit 20procent.

Meer dan de helft van het premiebedrag, 35miljoen euro of 53procent, ging naar de betaling van kosten en commissielonen. Bij één verzekeraar maakten de kosten en commissielonen meer dan 70procent uit van de premies die de verzekeringnemers betaalden.

De resterende 35procent van het premiebedrag is winst voor de verzekeringsonderneming, met uitzondering van eventuele beperkte premies die de verzekeraar betaalt aan een herverzekeraar.

Uit de eerste vaststellingen van het onderzoek is ook gebleken dat er zelden duidelijk gecommuniceerd wordt over het bedrag van de commissielonen. Bovendien kunnen de hoge vergoedingen ertoe leiden dat de verkopers van deze verzekeringen – die in heel wat gevallen ook als verkoper van het consumentenkrediet optreden - het belang van de cliënten onvoldoende centraal stellen.

In het kader van haar onderzoek bekijkt de FSMA niet alleen de duidelijkheid van de algemene voorwaarden en de transparantie van de kostenstructuur. Ze gaat ook de kwaliteit en transparantie van de publiciteit controleren. Dit onderdeel van het onderzoek is nog niet afgerond; over de resultaten hiervan zal later gecommuniceerd worden.

De FSMA wacht de volledige resultaten van het onderzoek echter niet af om erop te wijzen dat deze producten duur zijn voor de dekking die ze bieden. Wie een consumentenkrediet aangaat, doet er dus goed aan zich af te vragen of hij een dergelijke schuldsaldoverzekering nodig heeft.

Ontstaan

Het oorspronkelijke wetsontwerp van de wet op het consumentenkrediet: Om aan die doelstellingen te beantwoorden, bood het wetsontwerp dat in 1991 wet is geworden een radicale oplossing: men wilde de kredietgever en de kredietbemiddelaar verbieden de consument te verplichten een tweede overeenkomst te sluiten, zowel met de kredietgever en de kredietbemiddelaar zelf, als met een derde: Als niet geschreven wordt beschouwd elk beding waarbij de kredietnemer er zich toe verbindt bij het afsluiten van een kredietovereenkomst een andere overeenkomst te ondertekenen bij de kredietgever of bij een door deze laatste aangeduide derde".

In de memorie van toelichting wordt uitgelegd:

Zonder een uitspraak te willen doen over de soms gestelde eis om een overeenkomst te sluiten voor een schuldsaldoverzekering of een verzekering van materiële schade bij de ondertekening van een kredietovereenkomst, moet worden vermeden dat de kredietgever oplegt dat die overeenkomsten bij hemzelf worden gesloten of bij een persoon die hij met naam en toenaam aanduidt (die bepaalde verzekeringsmaatschappij). De consument mag niet de klant van de kredietgever zijn, die geen andere keuze heeft, en moet een beroep kunnen doen op de concurrentiewerking van de markt. Indien die overeenkomsten daarentegen bij de kredietgever of een met naam en toenaam aangeduide derde moeten worden gesloten, moeten de kosten ervan (de verzekeringspremies) zijn inbegrepen in de totale kosten van het krediet. (Parl. Stuk, Senaat, 1989-1990, 916-1, p. 27).

Men wil de kredietgever niet verbieden voorwaarden vast te leggen, maar wel dat wordt bepaald bij welke professional de consument die voorwaarden moet realiseren. Wederom is de memorie van toelichting niet erg duidelijk aangezien men, in tegenstelling tot de ontwerptekst, lijkt toe te staan dat de derde aan de consument wordt opgelegd indien, in dat geval, de kosten van de aangehechte overeenkomst worden opgenomen in de totale kosten van het krediet. Dat is waarschijnlijk waarop de Raad van State wijst: Bovendien is het niet duidelijk of bij het concipiëren van deze regeling op voldoende wijze rekening gehouden werd met de gebruikelijke vereiste om bij de ondertekening van een kredietovereenkomst, een schadeverzekering of een kredietsaldoverzekering aan te gaan" (Parl. St., Senaat, 1989-1990, 916-1, p. 191).

De bespreking in de commissie: Er zijn twee wijzigingen voorgesteld. Zowel in de ene als in de andere wordt de aandacht gevestigd op de dubbelzinnigheid van de tekst wat betreft de in de memorie van toelichting verklaarde intenties. Ze stellen een aanpassing van de tekst voor om het principiële verbod voor bankdiensten en zekerheden (voor de eerste wijziging) of voor verzekeringsovereenkomsten met een rechtstreekse band met het krediet (voor de tweede) op te heffen. De Regering stelt daarop een volledig nieuwe tekst voor:

Het is de kredietgever en de kredietbemiddelaar verboden om de consument te verplichten bij het sluiten van een kredietovereenkomst een andere overeenkomst te ondertekenen bij de kredietgever, de kredietbemiddelaar of een door hen aangewezen derde, behoudens wanneer de kosten ervan werden opgenomen in de totale kosten van het krediet. Elk hiermee strijdig beding wordt voor niet geschreven gehouden.

De Vice-Eerste Minister legt uit dat tijdens de debatten duidelijk is geworden dat, indien werd verboden een consument te verplichten een overeenkomst te sluiten met een aangewezen derde, dit verbod mag echter niet verbinden dat een kredietgever een produkt zou aanbieden dat verschillende overeenkomsten omvat waarvoor hij een totale kostprijs aanrekent zonder dat de consument ten aanzien van het vastgestelde jaarlijks kostenpercentage bijkomende kosten afzonderlijk zou dienen te vereffenen. Deze tekst wordt dus uitgewerkt en de wijziging is gerechtvaardigd doordat geen bijzondere regeling wordt bepaald voor de gezamenlijke aanbiedingen inzake krediet.

De toepassing van de tekst: In de praktijk bleek de tekst ondoeltreffend in de strijd tegen de praktijken hij verbiedt. De onderzoeken van de administratie brachten grove misbruiken aan het licht, in het bijzonder wat betreft de schuldsaldoververzekering die door kredietbemiddelaars wordt aangeboden: de bijna automatische intekening op schuldsaldoverzekeringen, met een formele schijn van keuzevrijheid voor de consument, had tot gevolg dat de premie niet was inbegrepen in het JKP, terwijl het bedrag van de premie hoger lag dan de normale marktprijs. Tijdens de onderzoeken werd de omvang van het fenomeen duidelijk, waarvan hoofdzakelijk minder prijsbewuste consumenten het slachtoffer werden. Een bemiddelaar kon dankzij een commissie op de schuldsaldoverzekering een zakencijfer realiseren dat tweemaal hoger lag dan dat op basis van de commissies voor bemiddeling bij consumentenkrediet. Meerdere bepalingen van de WCK werden overtreden en vaak was de premie die werd aangerekend voor de schuldsaldoverzekering abnormaal hoog (tot acht keer hoger dan de gemiddelde marktprijs) ten aanzien van de principes van de wet van 22 januari 1945 betreffende de economische reglementering en in het bijzonder artikel 1, § 2. (zie voor een inventaris van de praktijken L. KINNAERT, De dubbele keuzevrijheid inzake schuldsaldoverzekeringen: bewijsproblematiek, Jaarboek Kredietrecht 1999, 93). De onderzoeken hebben geleid tot administratieve sancties en strafrechtelijke vervolgingen (zie. Corr. Dendermonde, 9 november 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, p.37). Een aanpassing van de tekst bleek noodzakelijk.

De hervorming van 2003: Volgens de algemene voorstelling van de memorie van toelichting: Al te dikwijls is het toekennen van het krediet ondergeschikt aan het sluiten van een verzekering van het type verschuldigd blijvend saldo, bij deze of gene maatschappij of door toedoen van deze of gene bemiddelaar. Deze verzekeringsovereenkomsten leveren zeer aanzienlijke bijkomende inkomsten op zowel voor de kredietgevers als voor de bemiddelaars. Het is doorgaans onmogelijk om een onderscheid te maken tussen de door de ontlener vrij en gewenst onderschreven verzekering, en de als toekenningsvoorwaarde voor het krediet verplicht onderschreven verzekering. De beoogde oplossing om de ontoelaatbare misbruiken te bestrijden die in deze plaatsvinden, is te voorzien dat de kosten betreffende deze verzekering niet afzonderlijk kunnen gevorderd worden van de ontlener, maar moeten inbegrepen zijn in de totale kosten van ket krediet, dit wil zeggen in het JKP. Dit zal een betere transparantie van de werkelijke kostprijs van het krediet, die door de ontlener wordt gedragen, in de hand werken en zal een einde stellen aan de vandaag vastgestelde misbruiken (1730/01, 6). In het commentaar onder het artikel wordt gesteld dat de hervorming van de wet van 24 maart 2003 de contractuele vrijheid van de consument versterkt, zoals artikel 6, §2, tweede lid, van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet. Aldus wordt de uitzondering, bedoeld in de huidige tekst van artikel 31, met name "behoudens wanneer de kosten ervan werden opgenomen in de totale kosten van het krediet" weggelaten (Parl. St. Kamer, 2002-2003, 1730/01, p.29). Artikel 6 van de wet van 4 augustus 1992 regelt de aangehechte overeenkomsten inzake hypothecair krediet. Wat is een aangehechte overeenkomst? Een kredietovereenkomst die de kredietgever als voorwaarde stelt voor het verlenen van het krediet, die de kredietnemer moet onderschrijven of naleven, en waarvan het niet-naleven de opeisbaarheid van de schuld kan veroorzaken. De wet beoogt drie gevallen:

• een schuldsaldoverzekering die het overlijdensrisico dekt, teneinde contractueel de terugbetaling van het krediet te waarborgen;
• een verzekering die het risico dekt van de beschadiging van het onroerende goed dat in waarborg gegeven werd;
• een borgtochtverzekering.

Wat is de regeling bepaald in de wet van 1992? Dergelijke overeenkomsten zijn toegestaan, maar "het verstrekken van hypothecair krediet mag noch rechtstreeks noch zijdelings afhankelijk worden gemaakt van de verplichting een verzekerings- of kapitalisatieovereenkomst te sluiten of van de verplichting te sparen". De wetgever wil dus een verband leggen tussen de regeling uit de WCK en de regeling uit de hypotheekwet.

Draagwijdte van § 1 van artikel 31: Op basis van de regeling van de hypotheekwet wil artikel 31 § 1 de kredietgever en de kredietbemiddelaar verbieden de consument te verplichten met hen of een door hen aangeduide derde een overeenkomst aan te gaan. Men wil dus elke vorm van overeenkomst verbieden (en niet enkel verzekeringsovereenkomsten) wanneer de wederpartij is opgelegd aan de consument. Deze praktijk leidt tot abnormaal hoge prijzen en verhulde kosten en vergoedingen. Om de vastgestelde misbruiken te bestrijden, vormt de tekst een voorwaardelijke toelating (namelijk de kosten van de aangehechte overeenkomst opgelegd door de kredietgever opnemen in de totale kosten van het krediet) om tot een principieel verbod, maar beperkt tot de aangehechte overeenkomsten die met de kredietgever, kredietbemiddelaar of een door hen aangeduide derde worden gesloten.

Men blijft dus binnen de zin van de tekst van 1991: in de huidige formulering is het principe dat in het wetsontwerp van 1991 stond vóór de wijziging na de bespreking in de commissie, opnieuw opgenomen. De regel uit paragraaf 1 van artikel 31 is gebaseerd op twee parameters: het is verboden de consument de ondertekening van een andere overeenkomst dan de kredietovereenkomst op te leggen, maar dat geldt slechts indien de wederpartij daartoe wordt verplicht door de kredietgever of de bemiddelaar. Dit standpunt, dat ook door de administratie en enkele auteurs wordt gedeeld, wordt betwist (Dominique Blommaert, De schuldsaldoverzekering bij een consumentenkrediet na de wet van 24 maart 2003: hoe kan dit nog verplicht worden?, Jaarboek Kredietrecht 2003, noot sub J.P. Waregem, 2 décember 2003, bl.. 58; R. Steennot et Lientje Van Den Steen: De schuldsaldoverzekering, een persoonlijke zekerheid?, noot sub JP Kortrijk, 1 maart 2005, Jaarboek Kredietrecht. 2005, 42. Christine BIQUET-MATHIEU, Aperçu de la loi relative au crédit à la consommation après la réforme du 24 mars 2003, in Chronique de droit à l'usage des juges de paix et de police, cahier n°42, januari 2004, bl.103).

De regel is dus niet van toepassing indien:

• De aangehechte overeenkomst geen kredietvoorwaarde is
  Indien een andere overeenkomst dan de kredietovereenkomst met de kredietgever of kredietbemiddelaar door de consument wordt ondertekend zonder dat dit door hen is opgelegd.
• De aangehechte overeenkomst is een kredietvoorwaarde, maar de consument kan de wederpartij vrij kiezen
  Indien de kredietgever de ondertekening van een andere overeenkomst (bijvoorbeeld een omnium verzekering voor de dekking van een wagen die met een krediet is gefinancierd) vereist, maar de consument vrij is een overeenkomst aan te gaan met een wederpartij van zijn keuze (kredietgever en kredietbemiddelaar inbegrepen).

Er bestaat echter een verschil tussen de twee mogelijke gevallen wat betreft de totale kosten van het krediet: in de eerste veronderstelling (geen opgelegde overeenkomst), worden de kosten van de aangehechte overeenkomst niet opgenomen in de totale kosten van het krediet; in het tweede geval, moeten de kosten van de overeenkomst worden meegerekend bij de totale kosten van het krediet, zelfs als de consument kiest een overeenkomst te sluiten met een derde (zie de definitie van de totale kosten van het krediet - art 1, 5° WCK).

De schuldsaldoverzekering: Vreemd genoeg liet de wetgever in paragraaf 4 van artikel 31 de praktijk toe, die tot de meeste problemen had geleid: de intekening op schuldsaldoverzekeringen was impliciet toegestaan door de tekst die een vermoeden oplegt voor kredieten gelijk aan of minder dan 5.000 euro. Voor dergelijke overeenkomsten was de schuldsaldoverzekering geacht als zijnde opgelegd door de kredietgever of kredietbemiddelaar indien zij zelf of een verzekeraar zijn aangewezen als begunstigden van de verzekering (zie Luc KINNAERT, De dubbele keuzevrijheid inzake verzekeringen na de wijzing van de wet op het consumentenkrediet door de wet van 24 maart 2003, noot sub JP Grace Hollogne, 24 octobre 2006, Ann. Jur. 2006, 102).

De hervorming van 2010 ten gevolge van de omzetting van de richtlijn 2008/48/EG: bij de omzetting van de richtlijn 2008/48/EG heeft de wetgever het in artikel 31 vermelde verbod behouden. De regeling werd aangepast met de schrapping van paragraaf 4: De richtlijn heeft de vaststelling van de totale kosten van het krediet voor de consument en de berekening van het jaarlijkse kostenpercentage geharmoniseerd. De opneming van bv. de verzekeringskosten in deze totale kosten is derhalve enkel mogelijk binnen dit geharmoniseerd kader. Vermits artikel 31, § 4, WCK verder gaat dan de nieuwe Europese regelen worden deze bepalingen opgeheven. (Memorie van toelichting, Parl. St., Kamer, zitting 52, 2468/001, blz. 48).